|
|
 |
De bolvormige sterrenhoop M92 door een 25cm
sterrenkijker, getekend door Wes Stone |
Ooit afgevraagd wat er allemaal aan de sterrenhemel te zien valt? Dan ben je hier aan het juiste adres! Deze website gaat over “visuele deepsky sterrenkunde”. Dit houdt kortweg in: met je eigen ogen kijken naar objecten buiten ons zonnestelsel. Deze website bevat veel informatie hierover. Links vind je een menu met alle hoofdstukken. Hieronder vind je een korte samenvatting. Zo kun je al snel aan de slag...
Deepsky objecten
Buiten het zonnestelsel bevinden zich ontelbare objecten: sterren, gaswolken, sterrenstelsels enz. Omdat ze zo ver weg staan worden ze ook wel deepsky objecten genoemd. Velen hiervan kunnen bekeken worden met het blote oog of met een sterrenkijker. Door bewolking en lichtvervuiling is een heldere sterrenhemel een zeldzaam verschijnsel in onze streken. De sterrenhemel bekijken is echter nog steeds de moeite waard, zowel met als zonder sterrenkijker.
In het heelal zijn veel verschillende soorten deepsky objecten te zien:
- Sterren. De grote gasbollen zoals onze Zon. In het heelal bevinden zich ontelbare sterren. Op een goed heldere nacht kun je met het blote oog meer dan 2000 sterren zien.
- Dubbelsterren. Dit zijn twee of meer sterren die om elkaar heen bewegen. Door een sterrenkijker staan ze vlak bij elkaar. Sommigen hebben mooie kleuren. Mooie voorbeelden zijn Albireo en het duo Alcor & Mizar.
- Veranderlijke sterren. Dit zijn sterren die regelmatig, onregelmatig of eenmalig van helderheid veranderen. Mooie voorbeelden zijn Algol en Mira.
- Open sterrenhopen. Dit zijn groepen van tientallen tot honderden sterren. Het zijn jonge sterren die uit dezelfde gaswolk zijn ontstaan. Ze zijn vooral zichtbaar langs de band van de melkweg. Mooie voorbeelden zijn het Zevengesternte (M45) en de dubbele open sterrenhoop in Perseus (NGC 869 & 884).
- Bolvormige sterrenhopen. Dit zijn verzamelingen van tienduizenden sterren die kriskras door elkaar heen bewegen. Ze zijn vooral in de zomer te zien. Mooie voorbeelden zijn M13, M2 en M3.
- Emissienevels en reflectienevels. Dit zijn gaswolken die door dichtbij staande sterren gaan gloeien of licht reflecteren. Ze zijn vooral zichtbaar langs de band van de melkweg. Mooie voorbeelden zijn de Orionnevel (M42) en de Lagunenevel (M8).
- Donkere nevels. Dit zijn gaswolken die het licht van erachter gelegen objecten tegenhouden. Ze zijn vooral zichtbaar langs de band van de melkweg. Ze zijn zeer moeilijk te zien.
- Planetaire nevels. Dit zijn nevels rondom een oude, hete ster. Deze ster heeft de gasschil een tijd geleden ‘uitgespuugd’ in een laat stadium van zijn bestaan en brengt dit gas tot gloeien. Mooie voorbeelden zijn de Ringnevel (M57) en de Halternevel (M27).
- Supernova restanten. Dit zijn zeer zeldzame objecten. Het zijn gaswolken die ontstaan zijn door het ontploffen van een ster in een supernova. Bekende voorbeelden zijn de Krabnevel (M1) en de Sluiernevel (NGC 6960).
- Sterrenstelsels. Dit zijn enorme verzamelingen sterren, gas en stof. Ze bevatten ieder enkele honderden miljarden sterren! De melkweg is ook een sterrenstelsel en wel degene waar wij ons in bevinden. Er staan ontelbaar veel sterrenstelsels aan de sterrenhemel. Sterrenstelsels zijn vooral in de lente te zien als onze Melkweg niet ‘in de weg staat’. Bekende voorbeelden zijn de Andromedanevel (M31) en de Draaikolknevel (M51).
- Actieve sterrenstelsels. Dit zijn sterrenstelsels met een enorm heldere kern. Door hun grote helderheid kunnen we ze van ver weg bekijken. Met een 15cm sterrenkijker kan al de heldere 3C273 bekeken worden welke op maar liefst 2 miljard lichtjaar afstand staat.
 |
| Een draaibare sterrenkaart |
Zelf bekijken!
Met het blote oog de sterrenbeelden en de melkweg bekijken vanaf een donkere plaats is een goede kennismaking met de sterrenhemel. Om sterrenbeelden te leren herkennen is een draaibare sterrenkaart (of planisfeer) een zeer handig hulpmiddel. Daarop valt af te lezen welke sterrenbeelden op ieder moment te zien zijn. Ze zijn vaak in boekwinkels te koop. Met het blote oog zijn al een aantal deepsky objecten te zien: enkele open sterrenhopen, de dubbelster Alcor en Mizar, veranderlijke sterren, emissienevels, donkere nevels die door de melkweg heenlopen en een sterrenstelsel: de Andromedanevel.
Mooie donkere nachten
Om het beste van de sterrenhemel te kunnen genieten is een donkere hemel erg belangrijk. Voor een donkere hemel gelden een aantal voorwaarden:
- Er moet zo min mogelijk lichtvervuiling zijn. Ga daarom niet vanuit een stad kijken, maar reis naar het platte land. Maar ook hier is het helaas niet overal even donker. De noordelijke provincies van Nederland, Zeeland, het zuiden en de westhoek van België hebben relatief minder last van lichtvervuiling.
- De Maan en zeker de Zon moeten een flink stuk onder de horizon staan. In de Benelux komt de Zon gedurende de zomermaanden ’s nachts niet ver onder de horizon en wordt het niet helemaal donker. We spreken van de ‘grijze nachten’.
- Het moet goed weer zijn. Natuurlijk moet het onbewolkt zijn, maar de transparantie en vochtigheid is ook van belang. Als er veel vocht of stof in de lucht zit wordt het stadslicht beter zichtbaar en wordt de hemel minder donker.
Ook onder slechte omstandigheden kunnen een aantal soorten deepsky objecten bekeken worden: dubbelsterren, veranderlijke sterren, open sterrenhopen, kleine heldere planetaire nevels en enkele zeer heldere bolvormige sterrenhopen, emissienevels en sterrenstelsels.
Gebruik van een sterrenkijker
Met een verrekijker zijn veel meer objecten te zien dan met het blote oog. In enkele grote open sterrenhopen zijn losse sterren te zien en ook de ontelbare sterren langs de melkwegband. Een sterrenkijker heeft als voordelen t.o.v. een verrekijker dat hij hoger vergroot en meestal een grotere lens of spiegel (het objectief) heeft. Bij een wat hogere vergroting worden kleine details beter zichtbaar. En hoe groter het objectief, des te helderder en beter zichtbaar deepsky objecten worden. Tips over de aanschaf van een sterrenkijker zijn op de website www.sterrenkijker.nl te vinden.
Aan de sterrenhemel staan honderden objecten die al met een kleine sterrenkijker te zien zijn. Hiervan zijn de helderste objecten over het algemeen het mooiste. Een lijst van de tien mooiste objecten voor iedere avond en iedere sterrenkijker is te vinden onder Artikelen.
 |
| Een 7cm beginners sterrenkijker |
Tegenwoordig kunnen sterrenkijkers een object automatisch opzoeken als ze zijn uitgerust met een Goto besturing. Maar objecten kunnen ook met de hand opgezocht worden. Hiervoor is een gedetailleerde sterrenkaart noodzakelijk. Sterrenkaarten zijn te koop bij goede boekwinkels en bij stichting “de Koepel”. Ze zijn tegenwoordig ook gratis van internet te downloaden.
Een sterrenkijker is vaak uitgerust met een vergrotende zoeker, een red-dot zoeker of een telrad zoeker. Dit is een soort vizier waarmee de sterrenkijker gericht kan worden op een heldere ster dicht bij het gezochte object. Het precieze richten gebeurt door met de sterrenkijker (met lage vergroting) of zoeker langs zwakke sterren te bewegen zoals ze op de sterrenkaart staan ingetekend, totdat de precieze locatie van het object gevonden is. Dit wordt starhoppen genoemd.
Objecten bekijken
Deepsky objecten zijn meestal erg zwak. Daarom volgen nu een aantal tips voor het goed kunnen bekijken ervan:
- Laat je ogen 30 minuten wennen aan het donker. Heb je toch wat licht nodig, gebruik dan een zwakke rode zaklamp. Je ogen blijven dan beter gewend aan het donker.
- Kijk niet recht naar het object, maar iets ernaast. Dit wordt perifeer waarnemen genoemd. Je gebruikt dan een gevoeliger deel van je oog.
- Gebruik verschillende vergrotingen. Bij laag vergroten wordt zowel het object als de hemelachtergrond helderder. Bij hoog vergroten kunnen details te veel worden uitgesmeerd.
- Neem een zo ontspannen mogelijke houding aan. Trek ook veel warme kleren aan.
- Weet hoe het object eruit ziet, zodat je je kunt concentreren op gebieden waar je details verwacht.
- Trek een doek over je hoofd zodat je geen last hebt van de lichte omgeving.
- Gebruik eventueel een speciaal ‘smalband deepsky’ filter bij planetaire nevels en emissienevels. Hierdoor steekt het object beter af tegenover de hemelachtergrond. Ook bestaan er breedband filters die lichtvervuiling proberen weg te filteren. Hierdoor worden veel zwakke objecten iets beter zichtbaar.
- Heb geduld. Zwakke details worden soms pas na lang turen zichtbaar. En oefening baart kunst.
Kleuren zijn zelden zichtbaar, terwijl ze wel op foto’s wel te zien zijn. Dit komt doordat onze ogen geen kleuren waarnemen bij zeer zwakke objecten.
Als je een object eenmaal gezien hebt is het aan te raden er een beschrijving of tekening van te maken. Je krijgt dan een mooi overzicht van alle objecten die je al gezien hebt. Een tekening vertelt daarnaast het beste wat je allemaal gezien hebt. Beschrijvingen en tekeningen kunnen gelogd worden op de website www.deepskylog.be. Na het loggen van 25 Messier objecten kom je dan in aanmerking voor een mooi certificaat!
Samen met anderen kijken
Alleen de sterrenhemel bekijken is een leuke bezigheid, maar samen met anderen wordt het misschien nog leuker. En je kunt dan veel van anderen leren. Via internet-forums worden vaak sterrenkijkavonden (“starparty’s ”) georganiseerd. In België bestaat er een speciale vereniging voor deepsky sterrenkunde die o.a. de StarNights bijeenkomst organiseert. In Nederland wordt de DeepskyDag georganiseerd. Er zijn dus veel manieren om met anderen in contact te komen.
|
