Visuele Deepsky Sterrenkunde in Nederland en België Kijk ook eens op www.sterrenkunde.nl Home Deepsky objecten > Sterren > Dubbelsterren > Veranderlijke sterren > Open sterrenhopen > Bolvormige sterrenhopen > Emissienevels > Reflectienevels > Donkere nevels > Planetaire nevels > Supernova restanten > Sterrenstelsels > Actieve sterrenstelsels Hulpmiddelen Technieken Artikelen Organisatie Contact Interne links zijn groen Externe links zijn oranje Dubbelsterren Albireo in de Zwaan Wat zijn dat? Dubbelsterren zijn stelsels van twee of meer sterren die door hun onderlinge zwaartekracht om elkaar heen bewegen. "Om elkaar heen bewegen" is hierbij een vrij ingewikkeld begrip: eigenlijk beweegt iedere ster rond het gezamenlijke middelpunt, het barycentrum. Wanneer een dubbelster systeem uit twee even zware sterren bestaat, zal dit punt precies tussen de sterren in liggen. Is een van beide sterren zwaarder, dan zal het barycentrum meer in de richting van de zwaarste ster liggen. Dit is te vergelijken met het principe van een wip-wap: iemand die zwaarder is zal wat naar voren moeten gaan zitten. Iedere ster die tot dubbelster systeem behoort noemen we een component. De helderste component heet de hoofdster. Een zwakkere ster heet een begeleider. Er zijn een groot aantal soorten dubbelsterren. Hier behandelen we alleen de soorten die waarneembaar zijn met een amateur sterrenkijker. Deze zijn: Optische dubbelsterren Fysische dubbelsterren Eclips dubbelsterren Optische dubbelsterren zijn eigenlijk geen dubbelsterren: vanaf de aarde gezien lijken ze heel dichtbij elkaar te staan, maar in werkelijkheid verschilt hun afstand. Ze zullen dan ook niet om elkaar heen bewegen. Sterren die wel echt dichtbij elkaar staan zijn de Fysische dubbelsterren. Deze sterren zullen dan ook om elkaar heen bewegen. Een derde soort dubbelsterren zijn de eclips dubbelsterren, ook wel bedekkingsveranderlijken genoemd. Dit zijn fysische dubbelsterren waarmee iets aan de hand is: ze staan zo dicht bij elkaar dat de losse sterren (de componenten) zelf niet zichtbaar zijn. Toch valt hier iets aan te zien: eens in de zoveel tijd trekt een van de sterren (vanaf de aarde gezien) voor de andere langs. Op dat moment bedekt de een de ander en zal de helderheid van het geheel vanaf de aarde gezien iets afnemen. Vanaf de Aarde lijkt het dus alsof we 1 ster zien die heel regelmatig van helderheid verandert. Deze dubbelsterren vallen daarom eigenlijk meer onder de veranderlijke sterren. Waar bevinden ze zich? Dubbelsterren zijn objecten die behoren tot de galactische deepsky objecten. Dat zijn objecten binnen onze eigen melkweg. Niet alleen in onze melkweg komen dubbelsterren voor, maar net zo veel in andere sterrenstelsels. Andere sterrenstelsels staan echter zo ver weg dat de dubbelsterren niet te zien zijn in een kleine sterrenkijker. Aangezien dubbelsterren alleen zichtbaar zijn in de melkweg zijn de meeste dubbelsterren te vinden langs de lichtende band van de melkweg. Maar net als gewone sterren zijn dubbelsterren ook in andere richtingen veel te zien. Hoe zien ze eruit? Dubbelsterren zijn zichtbaar als twee of meer sterren die vlakbij elkaar staan. Verschillende dubbelsterren zien er ook verschillend uit. Ze kunnen verschillen in: Helderheden van de sterren. Iedere ster heeft een andere helderheid. Zo ook de sterren van een dubbelster systeem. Wanneer een van de componenten veel zwakker is dan de ander is het vaak moeilijk deze nog te zien. De zwakke component wordt dan overstraald door de heldere component(en). Kleuren van de sterren. Met veel moeite is de kleur van een ster soms zichtbaar. Een ster kan rood, oranje, geel, groen of blauw zijn. Kleuren van sterren zijn vooral zichtbaar bij wat helderder sterren. Je oog wordt namelijk pas gevoelig voor kleuren bij een bepaalde hoeveelheid licht. Om kleuren te zien is verder ook wat ervaring handig. Schijnbare afstand tussen de sterren. Deze kan enorm variëren. Wanneer deze afstand zeer klein is is de dubbelster vaak niet te scheiden. Wanneer dit net wel lukt, spreken we van een nauwe dubbelster. Lukt dit eenvoudig dan spreken we van een ruime dubbelster. Of een dubbelster te scheiden is hangt af van de gebruikte sterrenkijker en van de hoeveelheid trillingen in de lucht. Wanneer er veel trillingen in de lucht zijn (ook wel slechte seeing genoemd) is het scheiden van nauwe dubbelsterren meestal niet mogelijk. De schijnbare afstand tussen twee componenten geven we meestal op in boogseconden. In één graad zitten 60 boogminuten. In één boogminuut weer 60 boogseconden. Hoek tussen de sterren. De onderlinge stand van twee componenten geven we aan door de positiehoek. Deze positiehoek wordt gemeten vanaf het noorden in de richting van het oosten. Staat de begeleider precies ten oosten van de hoofdster, dan is de positiehoek 90°. Beweging van de componenten. Van sommige dubbelsterren veranderen positiehoek en afstand erg snel. In enkele jaren is er al een verschil te zien. Bij andere sterren zou je tientallen jaren moeten wachten voordat je een verschil opmerkt. De tijd, die de sterren nodig hebben om één keer rond het barycentrum te draaien, is dan erg lang. Die tijd noemen we de periode van de dubbelster. Hoe korter de periode is, hoe sneller de sterren om elkaar bewegen. Met het blote oog is er slechts een dubbelster zichtbaar. Dit zijn Alcor en Mizar in de Grote Beer. Alcor en Mizar vormen samen de één na laatste ster van het steelpannetje. De helderste van de twee (de hoofdster) is Mizar en Alcor de zwakke die er vlak naast ("links boven") staat. Met een verrekijker zijn al een aantal meer dubbelsterren te zien (Albireo en Epsilon Lyra bijvoorbeeld), maar met een beginners sterrenkijker al veel meer. Dubbelsterren staan namelijk over het algemeen zo dichtbij elkaar dat je hoog zult moeten vergroten om de sterren van elkaar te kunnen onderscheiden. Met een beginners sterrenkijker zijn al enkele honderden mooie dubbelsterren te zien. Met een grotere sterrenkijker zijn er echter nog veel meer te zien. Omdat een grotere sterrenkijker een scheper beeld geeft (een hoger oplossend vermogen) zullen nauwere dubbelsterren te scheiden zijn. Voorwaarde hierbij is echter wel dat de lucht niet te veel trilt. In Nederland en België is dit slechts zeer sporadisch het geval. Het gebruik van een deepsky filter geeft helaas geen verbetering bij het waarnemen van dubbelsterren. Welke als eerste bekijken? Voor het bekijken van deepsky objecten bestaan diverse objecten lijsten met daarin verschillende soorten objecten. Dubbelsterren komen echter niet in deze lijsten voor. Voor dubbelsterren bestaan er aparte lijsten. Hier volgt een bekende: Astronomical League Double Star Observing List Deze lijst bestaat uit 100 mooie dubbelsterren die allemaal zichtbaar zijn vanuit Nederland en al met een beginners sterrenkijker. Bijbehorende link: Astronomical League Double Star Observing List - Alle objecten uit de Astronomical League Double Star Observing List

Tekst geschreven door Jeffrey Bout, tenzij anders vermeld. Tekst mag alleen gekopieerd worden met toestemming van de auteur.