| Visuele Deepsky Sterrenkunde in Nederland en België | Kijk ook eens op www.sterrenkunde.nl |
|
Donkere nevels
Wat zijn dat? In onze melkweg bevinden zich niet alleen sterren. Tussen de sterren in bevindt zich allerlei materie in de vorm van gas en stof. Op plekken waar veel van deze materie zit kunnen we het soms waarnemen. Dit noemen we dan een nevel. De dichtheid van zo’n nevel is nog altijd erg laag. Het stof en gas in de nevels is meer dan één miljoen keer zo ijl als het beste luchtledige dat geleerden op Aarde kunnen maken. We kunnen een nevel zien als het licht uitstraalt of juist licht van achtergelegen sterren tegenhoudt. Nevels die licht uitstralen noemen we diffuse nevels. Er bestaan twee soorten diffuse nevels: emissienevels en reflectienevels. Emissienevels zenden licht uit, doordat ze zo erg door dichtbij staande sterren verhit worden, dat ze beginnen te gloeien. Reflectienevels zenden licht uit, doordat ze licht van dichtbij staande sterren weerkaatsen. Nevels die licht tegenhouden noemen we donkere nevels of absorptienevels. Donkere nevels zijn nevels bestaande uit gas en stof die het licht van achtergelegen objecten tegenhoudt. De nevel is zelf onzichtbaar en straalt geen licht uit, maar kan gezien worden doordat hij afsteekt tegen een heldere achtergrond. Die heldere achtergrond kan een groep sterren zijn of een andere nevel die wel licht uitzendt. Op zich verschilt een donkere nevel niet zo erg van emissienevels en reflectienevels. Het enige verschil is dat er geen ster in de buurt van een donkere nevel staat om deze op te lichten. Waar bevinden ze zich? Donkere nevels zijn objecten die behoren tot de galactische deepsky objecten. Dat zijn objecten binnen onze eigen melkweg. Aangezien donkere nevels uit gas en stof bestaan, komen ze vooral voor op plekken waar veel gas en stof voorkomt. Dit is binnen de schijf van de melkweg. Ze zijn daardoor vooral zichtbaar langs de band van de melkweg aan de hemel. Niet alleen in onze melkweg komen donkere nevels voor, maar net zo veel in andere sterrenstelsels. In sommige van deze sterrenstelsels zijn deze zo groot, dat ze soms al met een vrij grote sterrenkijker te zien zijn. Deze donkere nevels worden vaak aangeduid als stofbanden.
Nevels bestaande uit gas en stof kunnen de meest prachtige vormen hebben in mooie slierten. Dit geldt ook voor donkere nevels. Donkere nevels zijn alleen zichtbaar in heldere gebieden waar een donkere vlek of sliert de aanwezigheid van de donkere nevel verraadt. Ze kunnen dus gevonden worden in heldere gebieden: gebieden met veel sterren of diffuse nevels. De melkweg is een zeer groot helder gebied. En aangezien donkere nevels zeer groot kunnen zijn, kunnen er al donkere nevels met het blote oog waargenomen worden. In de zomer is bijvoorbeeld vanaf een donkere plek een stofband te zien die in het sterrenbeeld Zwaan de melkweg in tweeën verdeelt. En ook op andere plaatsen lijkt de melkweg onderbroken. Dit komt door de donkere nevels. Met een verrekijker zijn de donkere nevels in de melkweg misschien wel het mooiste te zien: ontelbare hoeveelheden zwakke sterren kunnen opeens onderbroken worden door donkere nevels. Met een sterrenkijker zijn de wat kleinere donkere nevels te zien. Een sterrenkijker vergroot immers meer dan een verrekijker. Deze kleine donkere nevels zijn vaak moeilijke objecten. Door gebruik te maken van een breedband deepsky filter kunnen sommige donkere nevels beter zichtbaar worden. En dan vooral de donkere nevels die zich binnen de melkweg bevinden en zo de nevelachtige melkweg achtergrond afschermen. In andere sterrenstelsels zijn redelijk wat donkere nevels met een sterrenkijker te zien. Deze stofbanden kunnen zo groot zijn dat een sterrenstelsel geheel in tweeën wordt gedeeld en zijn erg mooi om te zien. Welke als eerste bekijken? Eén van de bekendste donkere nevels is de Paardekopnevel in het sterrenbeeld Orion. Dit object is echter zeer moeilijk. Zelfs voor een ervaren waarnemer met een grote sterrenkijker. Dit komt doordat de diffuse nevel die gedeeltelijk door de donkere paardekopnevel wordt afgedekt zelf zeer zwak is. En als je die diffuse nevel niet ziet, zie je de donkere nevel ook niet. Voor het bekijken van deepsky objecten bestaan diverse objecten lijsten met daarin verschillende soorten objecten. Donkere nevels komen echter niet in deze lijsten voor. Voor donkere nevels bestaan er aparte lijsten. Een bekende catalogus van donkere nevels is de Barnard catalogus. Deze catalogus bevat 370 donkere nevels en is opgesteld door de Amerikaanse astronoom Edward Emerson Barnard. Twee interessante objecten uit deze catalogus zijn Barnard 92 en Barnard 93. Beide zijn te vinden in het sterrijke gebied M 24. Andere interessante objecten uit de catalogus zijn te vinden in deze selectie van 39 objecten, samengesteld door Steve Coe. Voor donkere nevels in andere sterrenstelsels zijn geen lijsten beschikbaar. Voorbeelden van mooie sterrenstelsels met stofbanden zijn M31, M 82, M 104, NGC 891 en NGC 4565. Deze stofbanden zijn met een grote sterrenkijker goed te zien. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
