Veranderlijke sterren

Sterren waarvan de helderheid niet altijd hetzelfde is noemen we veranderlijke sterren. De ene keer zijn ze wat helderder dan de andere keer.

Sommige veranderlijke sterren zijn vrij helder. Bijvoorbeeld de ster Algol in het sterrenbeeld Perseus. Of ë Cephei (delta in het sterrenbeeld Cepheus). Aan de naam van deze twee sterren kun je niet zien dat ze veranderlijk zijn. De meeste veranderlijke sterren zijn echter veel zwakker. Ze krijgen een speciale aanduiding waaraan je kunt zien dat het veranderlijke sterren zijn.

Bijna elke veranderlijke ster krijgt als aanduiding een hoofdletter uit ons alfabet. Achter die hoofdletter komt dan de Latijnse naam van het sterrenbeeld waarin de ster staat. Vaak wordt alleen de officiële afkorting van het sterrenbeeld gebruikt.

Je zou verwachten, dat de eerste veranderlijke ster die in een sterrenbeeld wordt ontdekt de letter A zou krijgen.

Maar dat is niet zo. De eerste veranderlijke ster in een sterrenbeeld krijgt de letter R. De tweede de letter S, vervolgens de T en zo ga we door tot de Z. In één sterren beeld kunnen we op deze manier negen veranderlijke sterren een letter geven. In de meeste sterrenbeelden zijn echter veel meer veranderlijke sterren gevonden. Geen nood! De tiende veranderlijke ster in het sterrenbeeld krijgt de aanduiding RR. De volgende RS, dan RT en zo gaan we door tot we RZ gehad hebben. Hierna beginnen we met SS en gaan we door tot SZ. Vervolgens TT tot TZ. Op deze manier kunnen we doorgaan tot dat we de aanduiding ZZ gehad hebben. Maar nog steeds is dit niet voldoende. Er zijn namelijk erg veel veranderlijke sterren bekend. Daarom gaan we na de aanduiding ZZ verder met AA, AB, AC en zo door tot AZ. Vervolgens krijgen we BB, BC en weer verder tot BZ. Zo kunnen we doorgaan tot we bij QZ zijn gekomen. Eén letter van het alfabet wordt echter nooit gebruikt. Dat is de letter J.

Als de aanduiding QZ is gebruikt, zijn er maar liefst 334 veranderlijke sterren in één en hetzelfde sterrenbeeld gevonden. Toch is dat voor sommige sterrenbeelden nog steeds niet voldoende. Wat nu? Letters zijn er niet meer. Of we moeten met een combinatie van drie letters komen. Dat wordt echter niet gedaan. We gaan nu verder met getallen. Maar vóór het getal zetten we wel de letter V (van Veranderlijk).

Zo komt na de aanduiding QZ de aanduiding V335. Dat is dan de 335ste veranderlijke ster in het sterrenbeeld. Daarna krijgen we natuurlijk V336, V337 en zo kunnen we natuurlijk alsmaar doorgaan. Zo kennen we bijvoorbeeld de ster V1500 Cygni. Het is de 1500ste veranderlijke ster die in het sterrenbeeld Zwaan (Cygnus) is ontdekt.

De helderheid van een veranderlijke ster kan grote verschillen laten zien. Wanneer een veranderlijke ster zijn grootste helderheid bereikt zeggen we dat de ster zijn maximum heeft. In zijn minimum bereikt de ster juist zijn kleinste helderheid. Het verschil tussen de grootste en kleinste helderheid noemen we de amplitude van de ster. De tijd die een veranderlijke ster nodig heeft om vanaf het moment van grootste helderheid opnieuw zijn grootste helderheid te bereiken heet de periode. Veel van wat er over veranderlijke sterren bekend is, zijn we te weten gekomen door het bestuderen van de lichtkromme van zo'n ster. De lichtkromme is een grafiek waarin je voor verschillende tijdstippen de helderheid van de ster kunt vinden. In wiskundige termen zeggen we dat de waargenomen helderheid wordt uitgezet tegen de tijd.

Er zijn verschillende oorzaken bekend, waardoor sterren van helderheid veranderen. Daarom zijn er ook verschillende groepen veranderlijke sterren. Iedere groep is weer onderverdeeld in een aantal verschillende typen.

Drie belangrijke groepen veranderlijke sterren zijn:De pulserende sterren veranderen van helderheid doordat ze afwisselend opzwellen en weer inkrimpen. Dit groter en kleiner worden noemen we pulseren. Vandaar de naam van deze groep.

Eruptieve veranderlijke sterren zijn sterren die uitbarstingen vertonen. Een ander woord voor uitbarsting is eruptie. Vaak komen die uitbarstingen totaal onverwacht. Soms zijn ze van te voren te voorspellen. Het kunnen vrij kleine uitbarstingen zijn, maar soms zijn ze ook zó hevig, dat er van de oor spronkelijke ster nog maar weinig overblijft.

Eclips-dubbelsterren of bedekkingsveranderlijken zijn sterren die niet echt van helderheid veranderen. Dat we ze de ene keer helderder zien dan de andere keer komt alleen maar doordat hier twee sterren elkaar regelmatig bedekken en verduisteren.

Eclips is een ander woord voor verduistering.

Een bedekkingsveranderlijke is dus altijd een dubbelster! De groep pulserende sterren is onderverdeeld in negen verschillende typen. Het zijn: a) Langperiodieke Cepheïden b) RR Lyrae-sterren c) Delta Scuti-sterren d) Beta Canis Majoris-sterren of Beta Cepheï-sterren e) Langperiodieke veranderlijken of Mira-sterren f) Halfregelmatigen g) RV Tauri-sterren h) Peculiaire A-sterren of Ap-sterren i) Onregelmatig veranderlijke sterren Dit verhaal zou te lang worden als we hier al deze typen afzonderlijk gaan bespreken. Wil je die informatie toch weten, kijk dan bij pulserende sterren.
De groep eruptieve veranderlijke sterren wordt onder verdeeld in de volgende acht typen: a) Novae b) Supernovae c) R Coronae Borealis-sterren d) RW Aurigae-sterren e) T Tauri-sterren f) U Geminorum-sterren g) Z Camelopardalis-sterren h) UV Ceti-sterren Meer informatie over deze afzonderlijke typen kun je vinden bij eruptieve sterren.
De derde groep veranderlijke sterren, de bedekkingsverander lijken of eclips-dubbelsterren worden in 4 typen onderverdeeld: ¿ : ‘ a) Algol-sterren b) BŠta Lyrae-sterren c) W Ursae Majoris-sterren d) Röntgen-dubbelsterren Over deze typen veranderlijke sterren kun je meer lezen bij het trefwoord bedekkingsveranderlijken.