Helixnevel

De Helixnevel, ook wel aangeduid als NGC 7293 (dat wil zeggen nummer 7293 uit de New General Catalogue) is een planetaire nevel in het sterrenbeeld Waterman. Van alle planetaire nevels heeft deze de grootste schijnbare afmetingen: 12 bij 12 boogminuten. Dat is ongeveer de helft van de schijnbare middellijn van de maan. Hoe groter de schijnbare afmeting van een planetaire nevel is, hoe geringer ook zijn oppervlakte-helderheid. De schijnbare helderheid van de Helixnevel is magnitude 6«.

Daarmee lijkt het een gemakkelijk object voor een verre kijker. Dat valt echter zwaar tegen. De schijnbare magnitude van een nevel geeft de helderheid aan als alle materie van de nevel in één punt is geconcentreerd.

Hoe groter de nevel is, hoe zwakker deze lijkt. Daar komt nog bij dat de Helixnevel in ons land nooit erg hoog boven de horizon komt te staan. Maximaal slechts 17 graden! De grote schijnbare afmeting van de Helixnevel geeft al aan dat de nevel niet al te ver weg staat. Zijn afstand wordt geschat op ongeveer 450 lichtjaar. Daarmee is de Helixnevel de dichtstbijzijnde planetaire nevel. De ware diameter bedraagt ongeveer 1,75 lichtjaar. De massa is ongeveer 0,1 keer de massa van de zon.

Zoals in alle planetaire nevels is de centrale ster een blauwachtige dwerg. Zijn middellijn is vijftig keer kleiner dan de middellijn van de zon. Maar de oppervlakte temperatuur is 100.000 graden. De ster heeft een schijn bare helderheid van magnitude 13,3. De absolute magnitude
bedraagt ongeveer 7«.

De Hubble Space Telescope heeft ook van de Helixnevel schitterende opnamen gemaakt. Op deze foto's zijn aan de binnenrand van de nevel duizenden komeetachtige objecten te zien die door hun vorm de naam «kikkervisjes» hebben gekregen. Met kometen hebben deze kikkervisjes natuurlijk niets te maken. De objecten bevinden zich op een afstand van enkele biljoenen kilometers van de centrale ster. Hun ijle staarten, die elk ruim honderd miljard kilo meter lang zijn, wijzen van de ster af en vormen een radiaal spakenpatroon, dat overigens ook op foto's genomen vanaf de aarde, te zien is.

Een mogelijke verklaring voor het bestaan van die «kikker visjes» is dat ze zijn ontstaan tijdens de laatste levens jaren van de ster, toen deze zijn buitenste gaslagen de ruimte in blies. Het ontstaan van een planetaire nevel kent namelijk verschillende stadia; de gaslagen die de ster in het laatste stadium uitstoot zijn veel sneller dan de gas schil die hij tienduizend jaar eerder wegblies. En als het hete, ijlere gas in botsing komt met het koele, trage gas ontstaat er een onstabiele toestand waarbij de twee gassen zich vermengen en de aanvankelijk gelijkmatige gasnevel begint te verbrokkelen. Bij dit proces valt de nevel uiteen in kleine, vingerachtige druppeltjes: de kikkervisjes.

Theoretische modellen voorspellen dat de «kikkervisjes» normaal gesproken een levensduur van een paar honderd duizend jaar hebben; dan vallen ze uiteen. Maar de stof deeltjes in de kikkervisjes zouden ook kunnen gaan samen klonteren en een planeetachtig object ter grootte van de aarde vormen. Deze ijzige objecten zouden van de stervende ster bewegen en tot het einde der tijden door de inter stellaire ruimte blijven zwerven.

Meer over allerlei nevels in het algemeen kun je lezen bij het trefwoord nevels.