Planeten

Om de zon draaien negen planeten. De aarde is er één van.

Twee planeten staan dichter bij de zon dan de aarde. Dat zijn Mercurius en Venus. Doordat deze planeten een baan binnen de aardbaan beschrijven noemen we ze binnenplaneten.

Zo zijn er natuurlijk ook buitenplaneten. Deze staan verder van de zon dan de aarde. Het zijn Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus, Neptunus en Pluto. Alle planeten worden in dit programma appart behandeld.

Enkele belangrijke verschillen tussen een ster (bijvoor beeld onze zon) en een planeet zijn: a) sterren stralen zelf licht uit en planeten niet. Planeten b) sterren zijn gasvormig, planeten niet. Op een ster is c) sterren beschrijven een eigen baan terwijl een planeet Tussen een planeet en een maan is eigenlijk maar één ken merkend verschil. Een maan beschrijft een baan om een planeet. Dat komt doordat een maan veel kleiner is dan de planeet waar hij omheen draait, en dus veel minder massa heeft. Daardoor heeft een maan ook veel minder aantrekkingskracht. De veel grotere aantrekkingskracht van de planeet zorgt er voor dat een maan een baan om een planeet be schrijft. Net zoals de zon door zijn enorme aantrekkings kracht ervoor zorgt dat de planeten een baan om de zon beschrijven.

Als een binnenplaneet zich in zijn baan om de zon, vanaf de aarde gezien, zo ver mogelijk ten oosten van de zon bevindt zeggen we dat hij zijn grootste oostelijke elongatie heeft bereikt. Hij gaan in het westen na de zon onder. Hij is avondster. Elongatie is een ander woord voor hoekaf stand. Daarmee bedoelen we dus niet de afstand in kilometers, maar in graden. Wanneer de planeet zijn grootste westelijke elongatie heeft bereikt staat de planeet zo ver mogelijk ten westen van de zon. De planeet komt dan vóór de zon op. Hij is nu ochtendster. Vanaf de aarde gezien kan de planeet ook tussen de zon en de aarde komen te staan. Dit noemen we benedenconjunctie. Hij staat als het ware beneden de zon aan de hemel. Staat de planeet vanaf de aarde gezien achter de zon aan de hemel, dan zeggen we dat de planeet in bovenconjunctie is met de zon. Als een binnen planeet in beneden- of in bovenconjunctie staat kunnen we hem niet aan de hemel zien staan. De planeet staat vanaf de aarde gezien immers in de buurt van de zon.

Als Mercurius of Venus in benedenconjunctie staan, bevinden ze zich in hun baan het dichtst bij de aarde. Maar de kant die naar de aarde is toegekeerd wordt niet door de zon verlicht. Bij bovenconjunctie is de afstand tussen Mercurius of Venus en de aarde het grootst. Dan wordt ook de kant die naar de aarde is toegkeerd door de zon verlicht.

Ook buitenplaneten komen in hun baan om de zon ten opzichte van de aarde in bovencunjunctie te staan. Alleen spreken we nu niet van bovenconjunctie, maar gewoon van conjunctie.

De zon bevindt zich dan tussen de planeet en de aarde. Bui tenplaneten kunnen natuurlijk nooit in benedenconjunctie staan. Ze staan immers verder van de zon dan de aarde en kunnen zich dus nooit tussen de zon en de aarde bevinden.

Overigens is conjunctie een ander woord voor samenstand.

Bij een conjunctie van de zon met een planeet staan beide hemellichamen schijnbaar dicht bij elkaar aan de hemel.

Wel kunnen buitenplaneten in oppositie staan met de zon.

Oppositie betekent tegenover. Als een planeet in oppositie staat, staat de aarde tussen de zon en de planeet. Als de zon in het westen ondergaan komt de planeet in het oosten boven de horizon. De planeet is dan de gehele nacht waar neembaar.

De planeten bewegen niet in mooie cirkels om de zon. De banen van de planeten zijn een beetje uitgerekt. Zo'n uitgerekte cirkel noemen we een ellips. Hierdoor staan de planeten niet altijd even ver van de zon. Het punt waar een planeet het dichtst bij de zon staat noemen we het perihelium. Peri betekent «dichtbij» en helios is het Griekse woord voor zon. Zo is er natuurlijk ook een punt waar een planeet de grootste afstand tot de zon bereikt.

Dat punt heet aphelium. Dat komt van apo dat «veraf» be tekent. Als de aarde in het perihelium staat bedraagt de afstand tot de zon 147,1 miljoen kilometer. In het aphelium staat de aarde echter 152,1 miljoen kilometer van de zon.

De gemiddelde afstand van de aarde tot de zon bedraagt 149,6 miljoen kilometer. Deze afstand wordt de astro nomische eenheid (afgekort AE) genoemd. Vaak ronden we die afstand af tot 150 miljoen kilometer.

Ook de afstand van de aarde tot de maan is niet altijd hetzelfde. Het punt waar de afstand tussen de aarde en de maan het grootst is noemen we het apogeum (het Griekse woord geos betekent «aarde»). De afstand tot de middel punten van aarde en maan bedraagt dan 406.697 kilometer.

Dat is aanmerkelijk meer dan de gemiddelde afstand tussen de aarde en de maan. Die bedraagt namelijk 384.400 kilo meter.

Als de maan in het perigeum staat is de afstand tussen de aarde en de maan juist het kleinst. Dan bedraagt de afstand tot de maan slechts 356.410 kilometer.

Soms hoor je dat de maan in conjunctie komt te staan met een heldere ster of een planeet. Aangezien conjunctie een ander woord is voor samenstand betekent dit dat de maan in haar baan aan de hemel de schijnbaar kortste afstand tot de ster of planeet bereikt. Nabij de maan kun je dan die ster of planeet zien staan.

Nog even herhalen: perihelium = kortste afstand tussen zon en planeet aphelium = grootste afstand tussen zon en planeet perigeum = kortste afstand tussen maan en aarde apogeum = grootste afstand tussen maan en aarde conjunctie = samenstand elongatie = schijnbare hoekafstand (in graden) benedenconjunctie = binnenplaneet staat tussen zon en aarde bovenconjunctie = zon staat tussen aarde en binnenplaneet