Eise Eisinga

Friese wolkammer en amateur-sterrenkundige. Eise Eisinga is vooral bekend geworden door zijn zelfgebouwd planetarium in Franeker.

Eise is op 21 februari 1744 geboren in Dronrijp. Al op jonge leeftijd had hij belangstelling voor sterrenkunde. Toen hij 18 jaar was had hij al vier dikke boeken met sterrenkundige berekeningen volgeschreven. In 1768 trouwde Eise en ver huisde hij naar Franeker. Daar werd hij net als zijn vader wolkammer. Maar de sterrenkunde vergat hij niet! In 1774 vond er een opmerkelijke samenstand plaats. Op zondag 8 mei van dat jaar stonden de planeten Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en de smalle maansikkel dicht bij elkaar aan de hemel. De samenstand vormde de aanleiding voor de publi catie van een onheilspellend boekje van de hand van dominee Eelco Alta uit Bozum. De verschijning van dit boekje zaaide grote paniek onder de Friese bevolking, en het werd om die reden dan ook in beslag genomen door de Gedeputeerde Staten van Friesland. Daar werd de vrees van de Friese boeren echter niet veel minder door. Veel mensen waren bang dat deze samen stand natuurrampen zou kunnen veroorzaken. Of zelfs het einde van de wereld.

Eise Eisinga wist wel beter. Samenstanden van planeten kunnen geen rampen veroorzaken. In werkelijkheid staan de planeten vele miljoenen kilometers van elkaar. Voor Eise Eisinga vormde de opschudding rond de samenstand de doorslaggevende aanleiding om zijn wereldberoemde planetarium te bouwen. In zijn woonkamer ontwierp en bouwde hij een bewegend model van het zonnestelsel. Door middel van een grote slingerklok en vele tandwielen en radertjes zou iedere planeet met de juiste omloopstijd om de zon draaien. Met behulp van dit planetarium kon Eisinga aan iedereen laten zien hoe het zonnestelsel in elkaar zit en dat er van de schijnbare samen standen van planeten helemaal niets is te vrezen.

Zeven jaar lang is Eise aan het bouwen geweest. Het resultaat is er dan ook naar. Nu, zo'n twee eeuwen na de bouw, werkt het planetarium nog steeds feilloos. Behalve het bewegende zonnestelselmodel zijn er nog vele andere wijzers en klokken in het planetarium te bewonderen. Op zolder van Eisinga's huis is het enorme raderwerk te zien.

Op 27 augustus 1828 stierf Eisinga op 84-jarige leeftijd.

Zijn levenswerk bestaat echter nog steeds en daardoor is zijn naam nog lang niet vergeten.

Als je eens in Friesland bent moet je zeker eens een bezoek aan dit planetarium brengen. Dat is zeker de moeite waard.

Het adres is:
Eise Eisinga Planetarium
E. Eisingastraat 3
8801 KE Franeker
telefoon 0517-393070

Ook het zeker de moeite waard een bezoek te brengen aan het projectieplanetarium in Amsterdam. Dat bevindt zich in de dierentuin Artis, Plantage Kerklaan 38-40, 1018 AC Amster dam, tel. 020-5233400. In een koepelvormige ruimte wordt de sterrenhemel natuurgetrouw geprojecteerd. De veranderingen van de sterrenhemel door de beweging van de aarde om haar as en om de zon kunnen versneld worden weergegeven. Het plane tarium biedt nog tal van andere mogelijkheden. Ook in het Omniversum in Den Haag bevindt zich een projectie-planetarium dat een bezoek zeker waard is. Het adres van het Omniversum is President Kennedylaan 5, 2517 JK Den Haag, tel. 070 3545454.