Culmineren

Een hemellichaam culmineert als het op de plaatselijke meridiaan staat. De plaatselijke meridiaan is een denk beeldige lijn. Die loopt van het zuiden recht over je hoofd naar het noorden. Anders gezegd: het is de lijn, die het zuidpunt, het zenit en het noordpunt met elkaar verbindt. Staat een hemellichaam op de plaatselijke meridiaan, dan staat het dus altijd precies in het zuiden óf precies in het noorden.

Denk eens aan de dagelijkse beweging van de zon. De zon komt op in het oosten. Ongeveer midden op de dag staat de zon in het zuiden. Hij culmineert als hij op de plaatse lijke meridiaan staat. Tijdens deze culminatie staat de zon zo hoog mogelijk aan de hemel. Na de culminatie wordt de hoogte weer minder. De zon gaat in het westen onder.

Rond middernacht staat hij precies in het noorden. De zon culmineert nu dus opnieuw. Nu bereikt hij juist zijn l  gste stand. Hij staat zo ver mogelijk onder de horizon.

Ieder hemellichaam culmineert zo twee maal per dag. De ene keer bereikt het hemellichaam de hoogste stand. De andere keer de laagste stand. Vaak is maar één van die twee culminaties zichtbaar. Net als bij de zon. Die culminatie vindt plaats in het zuiden als het hemellichaam de hoogste stand bereikt. Het kan ook zijn, dat je een ster twee maal per dag kunt zien culmineren. Ook in zijn laagste stand staat zo'n ster nog boven de horizon. Precies in het noorden.

Het zijn sterren, die nooit onder de horizon verdwijnen. We noemen ze circumpolaire sterren. De sterren van de Grote Beer zijn er een voorbeeld van. Staan de sterren in hun hoogste stand, dan spreken we van bovenste culminatie.

Staan ze in de laagste stand, dan hebben we het over onderste culminatie.

Bij sommige sterren gebeuren beide culminaties in het noorden. Deze sterren staan vrij dicht bij de noordelijke hemelpool. Om precies te zijn: op minder dan 38 graden.

Tenslotte zijn er ook sterren, die we nooit kunnen zien culmineren. Dat zijn sterren, die nooit boven de horizon komen. Zelfs niet wanneer ze hun hoogste stand bereiken.

Om ze te zien zou je ver naar het zuiden moeten reizen.

Hóe hoog een ster boven de zuidelijke horizon kan komen te staan is niet zo moeilijk zelf uit te rekenen. Je moet dan wel de declinatie van de ster weten. En ook de geografische
breedte van de plaats waar je staat. Voor Utrecht is de geografische breedte ongeveer 52°. Voor Groningen is dat ongeveer 53° en voor Maastricht 51°.

We gebruiken de formule: culminatiehoogte = declinatie + 90 graden - geografische breedte. Een voorbeeld: De geografische breedte bedraagt 52°. De ster Aldebaran heeft een declinatie van +16°. Wat is nu zijn culminatie hoogte? De formule was: culminatiehoogte = declinatie + 90° geografische breedte.

Voor Aldebaran: culminatiehoogte = +16° + 90° - 52° = 54°. Hoger dan 54° boven de horizon kan Aldebaran in Utrecht nooit komen te staan.