Astronomie

Astronomie is een ander woord voor sterrenkunde. Het is een van de oudste en tegelijk een van de modernste wetenschappen.

Iemand die zich beroepshalve met sterrenkunde bezig houdt noemen we een sterrenkundige of een astronoom.

Nog maar kort geleden werd de sterrenkunde door de gemiddelde mens afgedaan als een zich nutteloos bezighouden met dingen, die met het leven van alledag niets te maken hebben. Het belang van deze wetenschap is nu, mede dankzij de ruimte vaart en het ruimte-onderzoek, doorgedrongen tot een groter publiek. De astronomie en aanverwante wetenschappen maken momenteel een explosieve groei door hetgeen onder meer blijkt uit de talrijke nieuwe grote telescopen die de laatste jaren in gebruik zijn genomen.

Eigenlijk was de astronomie reeds in de vroegste tijden van haar ontwikkeling nooit een zuiver beschouwelijke en voor het practische leven onbruikbare bezigheid. Problemen be treffende de kalender, de tijdrekening of de plaatsbepaling te land en ter zee behoren tot de grondslagen van onze be schaving. Zij zijn slechts met behulp van waarnemingen van hemellichamen op te lossen. In het begin van de astronomische ontwikkeling, duizenden jaren geleden, was er nog een andere «nuttige toepassing» van de hemelkunde: in de toenmalige voorstelling was de totale natuur bezield en vervuld van goden, geesten en demonen. Dat gold ook voor de hemellichamen, in het bijzonder voor de zon, de maan en de planeten, die door hun opvallende verschijning of hun bijzondere beweging aan de hemel opvielen. Uit de overtuiging dat deze hemelgoden rechtstreeks konden ingrijpen in de gebeurtenissen op aarde (perioden van droogte, overstromingen, epidemieën, regerings wisselingen, enz.) ontstond de astrologie.

Men nam de be weging van de hemellichamen waar en vergeleek deze met de gebeurtenissen op aarde. Uit de vroege babylonische tijd (ongeveer 2e millennium v. Chr.) zijn ons bijvoorbeeld omvangrijke tabellen bekend, die in de vorm van een kroniek bepaalde samenstanden van planeten en gelijktijdig optredende aardse gebeurtenissen naast elkaar zetten. Deze tabellen werden later bij soortgelijke samenstanden tevoorschijn gehaald en gebruikt om voorspellingen te doen. Het samen gaan van astronomie, astrologie en religie kan in bijna alle cultuurgebieden van de Oudheid waargenomen worden.

De laatste paar honderd jaar wordt de astronomie zuiver wetenschappelijk beoefend. Het is niet alleen de wetenschap van de sterren, maar van alle materie (en straling) en de verschijningsvormen daarvan die in het heelal buiten de aarde worden aangetroffen, kortom: van alle hemellichamen en van het heelal zelf. Zij probeert in de eerste plaats de bouw van het heelal te beschrijven, dat wil zeggen de eigen schappen van de hemellichamen zelf (bijvoorbeeld hun grootte, samenstelling, temperatuur en dergelijke), hun groeperingen, hun onderlinge afstanden en bewegingen. Daarnaast tracht zij de waargenomen verschijnselen en processen te begrijpen, dat wil zeggen in verband te brengen met elkaar en met de wetten van de natuurkunde. Ten slotte poogt de astronomie de ont wikkeling van het heelal in het verleden te achterhalen en te voorspellen hoe deze zich in de toekomst zal voort zetten.

Als natuurwetenschap gaat de astronomie in de eerste plaats uit van waarnemingen. Deze zijn vrijwel geheel beperkt tot waarnemingen van de straling (rechtstreekse of teruggekaatste) die ons bereikt. Deze is over het algemeen zwak en wordt vaak beïnvloed door de interstellaire materie en de aardatmosfeer.

Meestal kan men van deze straling slechts de richting, intensiteit en spectrale samenstelling bestuderen. Naast waarnemingen nemen theoretische werkzaamheden een belangrijke plaats in. Om de waargenomen verschijnselen te begrijpen tracht men een verklaring en een wetmatigheid van de ver schijnselen te vinden. Is een bepaalde theorie opgesteld, dan zal dit vaak aanleiding zijn tot het verrichten van nieuwe waarnemingen om de juistheid van de theorie te toetsen.

Men kan de astronomie op grond van het bestudeerde object als volgt indelen:

1. het zonnestelsel met zijn bestanddelen: zon, planeten, planetoïden, meteorieten en de interplanetaire materie.
2. het melkwegstelsel met zijn bestanddelen: sterren, dubbel en meervoudige sterren, sterrenhopen, galactische nevels en de interstellaire materie.
3. de extra-galactische stelsels en de intergalactische materie.
4. het heelal in zijn geheel.

Naar andere gezichtspunten wordt de astronomie verdeeld in een zeer groot aantal deelgebieden die elkaar vaak overlappen.

De aarde zelf, hoewel een planeet, behoort tot het gebied der geo-wetenschappen. Alleen haar bewegingen worden door de astronomie bestudeerd.

Tenslotte geven we hieronder enkele deelgebieden en hulp wetenschappen van de astronomie:

Astrofotografie: waarnemingen door middel van fotografische methoden.

Astrofotometrie: meting van de helderheid van hemellichamen.

Astrofysica: de natuurkunde van hemellichamen en van de ruimte tussen de planeten, de sterren en de melkwegstelsels.

Astrometie: het bepalen van posities, bewegingen, afstanden en de vorm van hemellichamen.

Exobiologie: onderzoek naar mogelijk voorkomen van leven elders in het heelal.

Hemelmechanica of astrodynamica: studie van de bewegingen die hemellichamen en ruimtevaartuigen uitvoeren onder invloed van de zwaartekracht.

Hoge energie-astrofysica: bestudering van hoog-energetische straling uit het heelal.

Infraroodastronomie: bestudering van de infraroodstraling uit het heelal.

Kosmogonie: onderzoek naar het ontstaan en de ontwikkeling van materieconcentraties in het heelal en van het heelal als geheel.

Kosmografie: beschrijving van het heelal.

Kosmologie: studie van de bouw van het heelal.

Radarastronomie: toepassing van radartechnieken bij astronomische waarnemingen.

Radioastronomie: bestudering van radiostraling uit het heelal.

Röntgenastronomie: bestudering van röntgenstraling uit het heelal.

Ruimteonderzoek: sterrenkundig onderzoek vanaf satellieten buiten de aarde.